Bangwagon, Snop, Veblen Etkileri

Başkalarından Geri Kalmama Etkisi (Bandwagon Etkisi)

               

                Başkalarından geri kalmama etkisinde, birçok kişi piyasaya yeni çıkan bazı malları (bu grup mallara 3G özelliği olan cep telefonu, iPad, plazma ya da LCD televizyon, Barbie bebek, vb. mallar örnek verilebilir) satın almakta pek istekli davranmazlar. Ancak zamanla bu gibi malların birçok kişi tarafından satın alınmaya başlandığını görüp, çevresindekilerin de söz konusu malları satın alacaklarını düşünerek, söz konusu malı satın alanların gerisinde kalmak istemezler ve o malı satın alanların kervanına katılırlar (sürü psikolojisi). Bu şekilde, bir malı satın alanların birbirlerini etkilemesi sonucunda, o malın talebinde beklenenin üzerinde artış söz konusu olur. Pozitif kitle dışsallığın söz konusu olduğu bu durumda tüketiciler modaya uymak, diğer kişilerden geri kalmamak, çocuklarının başkalarının çocuklarına özenmesi sonucu üzülmesini önlemek, diğer genç kız, ya da delikanlılar gibi görünebilmek vb. sebeplerle, o malı daha çok satın alırlar ki, satın alma isteğindeki bu artışa sürüye katılma talebi denilmektedir.

SNOP Etkisi

               

                Snop  (züppe, kibirli) olarak nitelendirilen kişiler, kendilerini daha az gelirli kişilerden ayırabilmek amacıyla, orta sınıfın gücünün yetmeyeceği ya da orta sınıfın ödenen paraya değeceğine inanmadığı için satın almaya yanaşmadığı malları satın alır ve aynı şekilde pahalı mekânlara (çok lüks ve pahalı kafeler, restoranlar, gece kulüpleri, tatil köyleri vb.) gitmeyi tercih ederler. Snopların satın aldıkları malları ya da gittikleri özel mekânların fiyatlarının düşmesi halinde, kendilerine benzemediğini düşündükleri kişilerin aynı malları satın almaları ya da mekânlara gelmeleri durumunda, havalarının bozulduğu ya da kendilerinde olduğunu zannettikleri ayrıcalıkların kaybolduğu endişesiyle, o malları daha az satın alırlar ya da o mekânlara gitme alışkanlığını terk ederler. Bu şekilde fiyatı düşen maldan daha az alınmasına sürüden ayrılma talebi de denilebilir. Burada sürü, kendilerini onlardan daha üstün ya da ayrıcalıklı gördükleri halın büyük çoğunluğudur.

VEBLEN Etkisi

               

                Bazı tüketiciler, bir malın fiyatı yükseldikçe, o maldan daha çok satın almak isterler. Talep kanununa ters düşen bu davranışın nedeni, dikkat çekmek, başkalarını özendirmek ve hatta başkalarının satın alamayacakları kadar pahalı mallara sahip olmak arzusudur. Aşırı pahalı markalı mallar, lüks arabalar, antika eşyalar yanında çok pahalı saatler, vb. mallar Veblen mallarına örnek oluşturmaktadır. Bu tür malların fiyatı toplumca pek bilinmez yalnızca aşırı pahalı olduğu konusunda yaygın kanaat vardır. Bazı yazarlar, Snop etkisiyle Veblen etkisi arasında bir ayırım yapmadan, bu iki etkiyi “gösterişe yönelik talep” şeklinde nitelemektedirler. Ancak, snop etkisinde kişiler sınıf atlamak için kendilerinden üstün gördükleri, benzemek istedikleri kimselerin tükettikleri malları talep ederken, o grup malların fiyatı düştüğünde, taleplerini (o maldan kendilerinden daha düşük gelirlilerin de satın almaya başlaması nedeniyle) azaltırlar. Bir başka deyişle snop etkisi, başkalarının tüketimine bağlıdır. Oysa Veblen etkisi, söz konusu malın fiyatına bağlıdır. Bir malın fiyatı yükseldikçe, başkalarının o malın alıcısı olmaktan çıkacağını düşünerek, satın almak istedikleri miktarı arttırırlar. Sadece bende olsun duygusu ön plandadır.

__________________________

Kaynak: Prof. Dr. Zeynel Dinler, Bursa, Mikro Ekonomi, Ekin Basım Yayın Dağıtım, Ekin Kitabevi, Star Ajans Ltd. Şti. 28. Baskı Ekim 2017, s.109