Başkalarından Geri Kalmama Etkisi (Bandwagon Etkisi)
Başkalarından
geri kalmama etkisinde, birçok kişi piyasaya yeni çıkan bazı malları (bu grup
mallara 3G özelliği olan cep telefonu, iPad, plazma ya da LCD televizyon, Barbie
bebek, vb. mallar örnek verilebilir) satın almakta pek istekli davranmazlar.
Ancak zamanla bu gibi malların birçok kişi tarafından satın alınmaya
başlandığını görüp, çevresindekilerin de söz konusu malları satın alacaklarını
düşünerek, söz konusu malı satın alanların gerisinde kalmak istemezler ve o
malı satın alanların kervanına katılırlar (sürü psikolojisi). Bu şekilde, bir
malı satın alanların birbirlerini etkilemesi sonucunda, o malın talebinde
beklenenin üzerinde artış söz konusu olur. Pozitif kitle dışsallığın söz konusu
olduğu bu durumda tüketiciler modaya uymak, diğer kişilerden geri kalmamak,
çocuklarının başkalarının çocuklarına özenmesi sonucu üzülmesini önlemek, diğer
genç kız, ya da delikanlılar gibi görünebilmek vb. sebeplerle, o malı daha çok
satın alırlar ki, satın alma isteğindeki bu artışa sürüye katılma talebi
denilmektedir.
SNOP Etkisi
Snop (züppe, kibirli) olarak nitelendirilen
kişiler, kendilerini daha az gelirli kişilerden ayırabilmek amacıyla, orta
sınıfın gücünün yetmeyeceği ya da orta sınıfın ödenen paraya değeceğine
inanmadığı için satın almaya yanaşmadığı malları satın alır ve aynı şekilde
pahalı mekânlara (çok lüks ve pahalı kafeler, restoranlar, gece kulüpleri, tatil
köyleri vb.) gitmeyi tercih ederler. Snopların satın aldıkları malları ya da gittikleri
özel mekânların fiyatlarının düşmesi halinde, kendilerine benzemediğini
düşündükleri kişilerin aynı malları satın almaları ya da mekânlara gelmeleri
durumunda, havalarının bozulduğu ya da kendilerinde olduğunu zannettikleri
ayrıcalıkların kaybolduğu endişesiyle, o malları daha az satın alırlar ya da o
mekânlara gitme alışkanlığını terk ederler. Bu şekilde fiyatı düşen maldan daha
az alınmasına sürüden ayrılma talebi de denilebilir. Burada sürü, kendilerini
onlardan daha üstün ya da ayrıcalıklı gördükleri halın büyük çoğunluğudur.
VEBLEN Etkisi
Bazı
tüketiciler, bir malın fiyatı yükseldikçe, o maldan daha çok satın almak
isterler. Talep kanununa ters düşen bu davranışın nedeni, dikkat çekmek,
başkalarını özendirmek ve hatta başkalarının satın alamayacakları kadar pahalı
mallara sahip olmak arzusudur. Aşırı pahalı markalı mallar, lüks arabalar,
antika eşyalar yanında çok pahalı saatler, vb. mallar Veblen mallarına örnek
oluşturmaktadır. Bu tür malların fiyatı toplumca pek bilinmez yalnızca aşırı
pahalı olduğu konusunda yaygın kanaat vardır. Bazı yazarlar, Snop etkisiyle
Veblen etkisi arasında bir ayırım yapmadan, bu iki etkiyi “gösterişe yönelik
talep” şeklinde nitelemektedirler. Ancak, snop etkisinde kişiler sınıf atlamak
için kendilerinden üstün gördükleri, benzemek istedikleri kimselerin
tükettikleri malları talep ederken, o grup malların fiyatı düştüğünde, taleplerini
(o maldan kendilerinden daha düşük gelirlilerin de satın almaya başlaması
nedeniyle) azaltırlar. Bir başka deyişle snop etkisi, başkalarının tüketimine
bağlıdır. Oysa Veblen etkisi, söz konusu malın fiyatına bağlıdır. Bir malın
fiyatı yükseldikçe, başkalarının o malın alıcısı olmaktan çıkacağını düşünerek,
satın almak istedikleri miktarı arttırırlar. Sadece bende olsun duygusu ön
plandadır.
__________________________
Kaynak: Prof. Dr. Zeynel Dinler, Bursa, Mikro Ekonomi, Ekin
Basım Yayın Dağıtım, Ekin Kitabevi, Star Ajans Ltd. Şti. 28. Baskı Ekim 2017, s.109
